مشكلات مربوط به آموزش بزرگسالان، به ويژه سوادآموزي در جامعه ما، سابقه طولاني دارد كه طي دوران هاي مختلف به شكلي خاص تكرار شده و ادامه يافته است. قانون فرهنگ ايران در سال 1290 تصويب شد و طبق آن مقرر شده كه تعليمات ابتدايي براي همه اطفال از 7 سالگي اجباري است و در سال 1332 قانون تعليمات اجباري به تصويب رسيد؛ به عبارتي ديگر در طول 80 سال گذشته طبق قوانين مختلف، سازمان‌هاي دولتي ملزم به اجراي برنامه‌هاي سوادآموزي شدند و اما در واقع از سال 1315 شمسي بود كه كلاس هاي اكابر رسماً شروع به كار كردند. در آغاز تأسيس جمهوري اسلامي ايران هنوز حدود 15 ميليون از جمعيت بالاي 7 سال جامعه يعني 70 درصد جمعيتي كه مي توانست بالقوه باسواد باشد بيسواد بودند . اما پس از پيروزي انقلاب اسلامي سازمان نهضت سوادآموزي به فرمان رهبر كبير انقلاب اسلامي حضرت امام خميني (ره) تشكيل گرديد و مسئوليت سوادآموزي در گروه سني 10 سال و بالاتر را عهده دار شد. در اين مبحث به بررسي مقايسه اي آماري سواد بر اساس نتايج سرشماري نفوس و مسكن در سال هاي 1355 لغایت 1395 پرداخته می شود.
آموزش رایگان در مواد قانونی
بر اساس مواد قانونی 19، 20 و 30 قانون اساسی حکومت جمهوری اسلامی ایران، دولت موظف به ارائه برنامه‌های آموزش ابتدایی و متوسطه رایگان به کلیه شهروندان ایرانی بدون در نظر گرفتن جنسیت، رنگ، نژاد، قومیت و ... آنان است.
شاخص آموزش، بازدهی آموزشی هر کشور را با اندازه‌گیری سال‌های تحصیلی که شهروندان آن کشور به اتمام رسانده‌اند، همراه با عوامل دیگری به شرح زیر که به تقویت کیفیت آموزش افراد کمک می‌کند ارزیابی می‌کنند:
ثبت‌نام در آموزش ابتدایی؛
ثبت‌نام در آموزش راهنمایی؛
میانگین سال‌های آموزش راهنمایی؛
ثبت‌نام در آموزش متوسطه؛
میانگین سال‌های آموزش متوسطه؛
هزینه‌های آموزشی؛
نسبت دانش‌آموز به معلم؛
نسبت ثبت‌نام دختران به پسران.
دسترسی برابر به آموزش برخوردار از کیفیت لازم، صرف‌نظر از تفاوت‌های جنسیتی، مذهبی، ایدئولوژیک، سیاسی، قومی و زبانی، از ابتدایی‌ترین حقوق بشری است. هرچند ایران، به دلیل رشد نسبی روندهای آموزشی در دهه‌های قرن بیستم و دهه اول قرن بیست‌و‌یکم، توانسته است از حیث شاخص‌های عمومی و کمی آموزش به سطح مطلوب در مقیاس جهانی نائل آید .
بررسي تحولات وضع سواد طي سه دهه از سال 1355 تا 1385
در بررسي وضعيت تحولات وضع سواد در سال هاي 1355 تا 1385 ما به بررسي باسوادي در گروه سني 6 سال وبالاتر و همچنين كاهش قدر مطلق بي سوادي در گروه سني 6 سال و بالاتر مي پردازيم .
نتایج گویای آن است که درصد بي سوادي در كشور ايران 5/52 درصد در سرشماري سال 1355 به 4/15 درصد در سال 1385 كاهش يافته است .
در كشور تعداد بي سوادان از 2/14 ميليون نفر بي سواد در سال 1355 به 8/9 ميليون نفر در سال 1385 كاهش يافته است، علارغم اينكه جمعيت اين گروه سني در سال 1355 به 27112844 نفر بوده و در سال 1385 به 63920157 نفر افزايش يافته است ورودي بي سوادي مسدود نشد. همچنین در بررسي درصد باسوادي در گروه سني 6 سال و بالاتر در كشور شاخص باسوادي از 5/47 درصد، در سال 1355 به 61/81 درصد در سال 1385 رسيده است كه در اين سه دهه رشد درصد باسوادي عدد 51/50 درصد را نشان ميدهد. در بررسي درصد باسوادي مردان و زنان در گروه سني 6 سال و بالاتر دركشور شاخص باسوادي از 5/47 درصد در سال 1355 به 6/84 درصد در سال 1385 افزایش یافته است. شاخص باسوادي مردان از 9/58 درصد در سال 1355، به 7/87 درصد در سال 1385 رسیده است. در سال 1355 باسوادي زنان از 5/35 درصد به 4/80 درصد در سال 1385 افزایش یافته است .
مقایسه میزان باسوادی مردان و زنان 6 سال و بسشتر در سال های 1355 تا 1365، بیان کننده این واقعیت است که 4/23 درصد اختلاف در سال 1355 به 19 درصد در سال 1365 کاهش یافته است و در سال 1375 به 5/10 درصد کاهش یافته است .
همچنین شبكه ارتباطي مسابقات كتاب وكتابخواني به عنوان مكمل برنامه هاي آموزش مداوم وتقويت جريان ياددهي ويادگيري و بكارگيري آموخته ها در زندگي نوسوادان وكم سوادان با هدف ايجاد فضاي شور ونشاط ورقابت سالم بين افراد گروه ها درسطوح مختلف كشور به صورت استاني و منطقه اي به مناسبت هاي مختلف در زمينه هاي بهداشتي ،اجتماعي ،مذهبي وشناخت شخصيت ها برگزار مي شود. در اين مسابقات علاوه بر نوسوادان وكم سوادان خانواده هاي آنان نيز به به نوعي در فرايند كتاب وكتابخانه قرار مي گيرند .به اين وسيله افزايش سرانه مطالعه كتاب پديدار مي گردد. از سال 1376 تا 1385، تعداد 46963 نفر در مسابقات کتابخوانی شرکت کرده اند. به طور متوسط از این تعداد حدود 30872 نفر معادل (47/65 درصد) زن و تعداد 1091 نفر معادل (26/34 درصد) مرد بوده است. که از کل شرکت کنندگان حدود 37229 نفر معادل (27/79 درصد) در مناطق روستایی و 9734 نفر معادل (73/20 درصد) در مناطق شهری بوده است .
بررسی وضعیت سواد از سال 1355 تا 1390
قدر مطلق بيسوادي در گروه سني 6 ساله وبالاتر از 2/14 ميليون نفر سال 1355 به 8/9 ميليون نفر در سال كاهش يافته است.
قدر مطلق بيسوادي در گروه سني 10-49 سال 8/9 ميليون نفر سال 1355 به 4/3 ميليون نفر در سال 1390 كاهش يافته است. اختلاف درصد باسوادي بين مناطق شهري وروستايي در سال 1355 در گروه سني 10-49 سا از 6/39 درصد به 8/8 درصد در سال 1390 كاهش يافته است. اختلاف درصد باسوادي مردان و زنان در گروه سني 10-49 سال در سال 1355 از 2/26 درصد به 5/3 درصد در سال 1390 کاهش یافته است .
نمودار زیر نیز تفاوت جنسیتی در وضع سواد را طی سال های 1355 تا 1390 نشانی می دهد و نتایج این نمودار حاکی از نرخ افزایش سطح سواد برای هر دو جنس از سال 1355 تا 1390 می باشد .
بررسی وضعیت سواد از سال 1390 تا 1395
بر اساس آخرین سرشماری سال 1395 و با توجه به 3 نمودار زیر نیز وضعیت سواد در بین زنان و مردان در کل کشور از سال 1390 تا 1395 بهبود قابل توجهی داشته است. نرخ سواد زنان در سال 1390 از 1/81 درصد به 2/84 درصد در سال 1395 و نرخ سواد مردان در سال 1390 از 4/88 درصد به 91 درصد در سال 1395 افزایش یافته است. همچنین در بررسی وضعیت سواد در نقاط شهری میزان سواد زنان از سال 1390 تا 1395 برابر با 6/5 درصد رشد و میزان سواد مردان طی این سال ها با رشد 2 درصدی همراه بوده است. این آمار برای نقاط روستایی و طی سال های 1390 تا 1395 در مورد زنان با رشد 5/3 درصدی و برای مردان با رشد 3/3 درصدی همراه بوده است.
با توجه به آنچه امام خميني (ره) بادرك عميق از مشكلاتي كه در اثر بي سوادي مردم در جامعه اسلامي بروز و ظهور مي يابد طي فرماني موضوع بسيج سوادآموزي را صادر کرد. رهبر كبير انقلاب اسلامي طي پيامي به ملت ايران اقشار مردم را به مبارزه فراگير با نقيصه بيسوادي فراخواندند واز مسئولان خواستند، تا آموزش وپرورش با تمام امكانات بپا خيزد و ريشه بيسوادي را از بن بركند .برهمين اساس سازمان نهضت سوادآموزي به عنوان يك نهاد انقلابي تأسيس شد. پس از صدور فرمان تاريخي امام (ره) هسته مركزي نهضت سوادآموزي با حضور نمايندگان آموزش و پرورش ،جهاد سازندگي ، نماينده روحانيت، جهاد دانشگاهي شكل گرفت وبه صورت شورايي اداره شد واين نهاد عهده دار تشكيل كلاس هاي سوادآموزي شد. با توجه به آمار و نتایج آمار سوادی از سال 1355 تا 1395 در بین دو جنس (زن و مرد) مناطق شهری و روستایی و به برکت عمر 40 ساله انقلاب اسلامی افزایش چشمگیری داشته است.
منابع
. ابراهیمیان، علی (1395). سوادآموزي بزرگسالان در جمهوري اسلامي ايران، انتشارات سازمان نهضت سوادآموزی.
. کریمیان بستانی، مریم، عدالت اجتماعی و شهر (مورد: نحوه توزیع مراکز اموزشی در شهر زاهدان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: ازیتا، رجبی، 1389.
. فراستخواه، مقصود؛ نورشاهی، نسرین؛ سمیعی حسین، (1390)، گزارش وضعیت اجتماعی ایران (1388-1380)، «آموزش»، مؤسسه رحمان، ص64 به نقل از United nation (2010), The world's Women 2010: Ternds and Satistics, New York.
. حافظی نژاد، کبری (1395). كاركردهاي نهضت سواد آموزي به عنوان نهادي انقلابي در استان كهگيلويه و بويراحمد پس از انقلاب اسلامي، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شاهد، دانشكده علوم انساني، گروه علوم سياسي و مطالعات انقلاب اسلامي.
. مفتح، محمد مهدی؛ (1386). بررسی ساختارهای اشتغال در بخش صنعت و روند تحولات آن، بررسی‌های بازرگانی، شمارة 22، ص 33.
. حافظی نژاد، کبری (1395). كاركردهاي نهضت سواد آموزي به عنوان نهادي انقلابي در استان كهگيلويه و بويراحمد پس از انقلاب اسلامي، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شاهد، دانشكده علوم انساني، گروه علوم سياسي و مطالعات انقلاب اسلامي.
. راهداری، مهرداد (1395). بررسی تحولات سوادآموزی در ایران طی دوره 1355- 1377، مجله برنامه و بودجه، شماره 37: 155-177.
- مدبر نژاد، اسماعیل (1388). وزارت آموزش وپرورش مديريت نهضت سوادآموزي ،كتاب سند راهبردي سوادآموزي استان كهگيلويه وبوير احمد. ص 18 -5.
. حافظی نژاد، کبری (1395). كاركردهاي نهضت سواد آموزي به عنوان نهادي انقلابي در استان كهگيلويه و بويراحمد پس از انقلاب اسلامي، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شاهد، دانشكده علوم انساني، گروه علوم سياسي و مطالعات انقلاب اسلامي.
. مرکز آمار و اطلاعات راهبردی (1393). بررسی نماگرهای جمعیت شناختی سالمندی و روند سالمندی جمعیت ایران تا سال 1420. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
. مرکز آمار ایران (1395). گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن. ریاست جمهوری، سازمان برنامه و بودجه.
مرضیه مردانی، پژوهشگر علوم اجتماعی
