موسسه صراط مبین

1ـ  پیداکردن بیمار صفر و بیمار یک در این بیماری اپیدمی؛

2ـ اعداد و ارقام واقعی بیماران و فوت شده ها، خصوصا شخصیت های مشهور؛

3ـ پنهان کاری برخی از دولت ها در اطلاع رسانی و دلایل پنهان کاری آنان؛ و در مقابل عقده گشایی سیاسی آنان از چین و ایران به بهانه کرونا؛

4ـ تحرّک منتقدان به جامعه دینی به خاطر شیوع بیماری در دو شهر مذهبی در کره (دائگو) و ایران (قم)؛

5ـ تقابل بین دو رویکرد دینی افراطی و عقلایی درباره نسبت دین و دنیا که نمونه آن در مسأله قرنطینه شدن مراکز دینی مثل کعبه، حرم مشهد و قم و... منعکس شد؛

6ـ طرح مسأله طبیعی یا آزمایشگاهی بودن منشأ ویروس [1]؛

8ـ اوج گرفتن دوباره نزاع طبّ سنّتی و پزشکی مدرن؛

9ـ حمله به فروشگاهها برای خرید [2] و کتک کاری ها، کمیاب شدن وسایل بهداشتی و جاماندن ضعفا؛[3]

10ـ ضرورت تغییر روش ها و نمادهای احترام مثل دست دادن و روبوسی به منظور کنترل بیماری؛

11ـ پیشگویی کرونا در کارتون سیمپسون‌ها (The Simpsons) ؛

12ـ تطبیق وضعیت دنیاگیر کرونا با مسائل ظهور منجی یا وقایع آخر الزمان؛

13ـ واقعیت یا توهّم توطئه [4] و مسأله حمله و دفاع بیولوژیک؛

14ـ تلاش ها برای ساخت دارو و وا کسن ضد کرونا و پیشنهاد خرید انحصاری آن توسط آمریکا؛

15ـ آثار سیاسی دراز مدّت مثل روابط شرق و آمریکا و کوتاه مدّت مثل روند تبلیغات انتخابات آمریکا؛

16ـ کاهش تولید، تضعیف بازار سرمایه و سقوط سهام؛

17ـ برجسته شدن نقش اقتصادهای داخلی و کوچک در برابر اقتصاد جهانی و بزرگ؛

18ـ پررنگ شدن همیاری و همبستگی مردمی برای مدیریت بحران و مقابله با آلام کرونا در ایران، مثل خدمات داوطلبانه روحانیون حوزه های علمیه و بخشش اجاره بها؛ 

19ـ ضرورت اخلاقی کمک های جهانی به کشورهایی که مورد تحریم های یک جانبه آمریکا هستند؛

20ـ پناه آوردن به معنویت و یادخدا برای بازگرداندن آرامش به جامعه بحران زده؛[5] و...

این ها  بخشی از موضوعات مطروحه بود، امّا ورای آن، مروری بر تاریخ بیماری های دنیاگیر (pandemic ) می تواند به درک حال و آینده وقایع جاری کمک خوبی نماید. جامعه بشری تا کنون چندین بار بیماری های دنیاگیر را تجربه کرده: جذام، طاعون، آبله، وبا، آنفولانزا، ایدز... و اخیراً هم کرونا. هر یک از این بیماری ها تاریخچه ای دارد. امّا قصه طاعون که عامل آن (Yersinia pestis) از طریق مگس ها و موش ها در اروپا و آسیا گسترش یافت بسیار متفاوت و درس آموز است. طاعون یک واقعیت مهم را نشان داد و آن این که: هر تهدیدی در دل خود متضمن فرصت هایی بی نظیر است که باید آن را شناخت و درست مدیریت کرد. ماجرا از آنجا شروع می شود که در اواسط دهه ۱۳۴۰ م مردم اروپا از بیماری عجیبی که جهان اسلام را به تاراج برده بود می شنیدند. برخی از آن به عنوان تقاص آسمانی از مسلمانان به خاطر عقوبت جنگ‌های صلیبی تعبیر می کردند؛ چرا که دو قرن بیشتر از محاصره‌ عکا و تسخیر آن به دست ممالیک[6] نگذشته بود و هنوز داغ جنگ های صلیبی و از دست رفتن شامات برای آنان تازگی می نمود. امّا چیزی نگذشت که طاعون در سیسیل ‌ظاهر شد و از آنجا به سراسر ایتالیا و سپس اواخر سال ۱۳۴۸ بیماری به انگلستان رسید. در لندن روزانه دویست نفر می‌مردند. تقریباً تمام اروپا نرخ مرگ و میری بین یک سوم تا نیمی از جمعیت را متحمل شد. ایتالیا شصت درصد مردمش را از دست داد. امّا میلان تلفات کمتری داشت؛ چون آنها خانه هایی را که طاعون در آن پیدا می شد مهر و موم می کردند تا ساکنینش از گرسنگی بمیرند! همین طور در شهر دوبروونیک که در حال حاضر در کرواسی قرار دارد، قانونی وضع شد که خیلی مفید از آب درآمد: کشتی‌ها، مسافرین و بارهایشان باید ۴۰ روز در لنگرگاه در قرنطینه می ماندند. در این میان، گروهی منشأ طاعون را مقارنه اجرام آسمانی برشمردند و برخی تقصیر را به گردن جذامی‌ها انداختند و عده ای هم اقلیت های دینی را متهم کردند و سراغ تعقیب و مجازات آنان رفتند! برخی هم لباس های وحشتناک می پوشیدند تا بیماری را بترسانند! طاعون 25 میلیون نفر را به کام مرگ فرستاد و بلایی بر سر اروپا آورد که تا همین امروز هم سایه ترس از آن در ذهنیت مردم باقی مانده و باعث شده تا برای آن القابی به کار بگیرند، مثل: مرگ سیاه، فنای اعظم، بوسه‌ی لوسیفر (ابلیس)، رد بال عزرائیل، خشم تاناتوس (الهه مرگ)، بلای بزرگ! البته در میان بیماری های دنیاگیر مواردی وجود دارد که تلفات آن بسیار بیشتر بوده، ولی این طاعون بود که توانست بیش از همه  موجب تغییرات علمی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در جامعه بشری گردد. تاریخ به ما نشان می دهد که طاعون سیاه با وجود همه تلخی ها و رنج ها، تبعات علمی، فرهنگی، سیاسی فراوانی در اروپا داشت که بسیاری از آنها مثبت بوده و منشأ خیر و برکت گشت، تا جایی که برخی از محقّقان، انقلاب صنعتی، توسعه علم پزشکی، تعدیل افکار افراطی دینی، بالارفتن شأن و منزلت کارگران و ... در زمرده آثار و پیامدهای طاعون برشمرده ند. برخی آثار مثبت آن را با امپراطوری مغول (!) تشبیه کرده اند؛ چرا که امپراطوری چنگیز خان با وجود همه قتل، غارت و ویرانگری، موجب باز شدن راه‌های تجاری را از آسیای میانه به آسیای غربی و اروپا شد و چیزهای تازه و جدیدی به جهان عرضه نمود، مثل: کالاهای جدید، فرهنگ‌های جدید، ایده‌های جدید، زبان‌های جدید، ارتباطات جدید و ....

فرانک ام اسنودن، استاد تاریخ پزشکی دانشگاه ییل، در کتابی با عنوان «اپیدمی و جامعه؛ از مرگ سیاه تا به امروز  Epidemics and Society: From the Black Death to the Present  روش هایی را که به وسیله آن شیوع بیماری باعث شکل گیری سیاست های جدید و درهم شکستن تبعیض نژادی و اقتصادی شده است، مورد بررسی قرار داده است. به اعتقاد وی :اپیدمی، جوامع مختلفی را که درگیر بیماری هستند تغییر می دهد، بر روابط شخصی تأثیر می گذارد، کار هنرمندان، روشنفکران، محیط های انسانی و طبیعی را تحت تاثیر قرار می دهد، همان­طور که در برخی مقاطع تاریخی، همین ساختارهای اجتماعی بودند که اجازه دادند بیماری ها شکوفا شوند .

آگاهی یافتن از کم و کیف هر یک از این پیامدهای اجتماعی مستلزم پژوهشی مستقل و اطاله کلام است، ولی مسلّما طاعون فقط یک نمونه و مثال است و می توان حدس زد که تغییر ذهنیت، ارتقاء نگرش و احساس نیاز عمومی جامعه، این اتفاقات مهم را ممکن الوقوع ساخته و بر آن تأثیر گذار بوده است.

حال آیا از کرونا ویروس هم چنین انتظاری می توان داشت؟ طبعا پاسخ مثبت است. به نظر می رسد کرونا گرچه هیچگاه به خطرناکی و تلفات گیر بودن طاعون نباشد ولی به خاطر شرایط استثنایی جامعه جهانی در روزگار ما، از ظرفیت عظیمی برای ایجاد تغییرات وسیع در جهت رفع بسیاری از اشکالات جامعه بشری برخوردار است؛ چرا که ناخواسته شرایطی پدید آمده که همه از فقیر تا دارا از فاصله نزدیک بلکه از درون به خطر بنگرند و چنین هنگامه خطرناکی، بهترین موقع برای اندیشیدن به ضعف ها، کاستی ها؛ نارسایی ها، کرده ها و ناکردهاست. با این حال فعلیت یافتن این پیامدهای مثبت، مثل همیشه منوط است به افزایش آگاهی و ایجاد مطالبات جهانی. انتظار تاریخ از ما غیر از پیروزی در مقابل این بیماری، چیزهای مهم تری می تواند باشد، از جمله:

ـ در سطح داخلی کشورهای درگیر:

افزایش ارتباطات حقیقی و توسعه ارتباطات مجازی؛ تقویت پایه های اخلاق؛ تحوّل در سیستم آموزش جهان به سوی آموزش های خلّاق و مجازی؛ جدّی شدن مسأله دورکاری و نیز مسأله یادگیری و آموزش در خانه؛ اهمیت مقاومت در برابر تهدیدات مختلف ازجمله بیماری‌های همه‌گیر، تغییرات آب و هوایی و تغییرات فناوری؛ توسعه مهارت‌های عمومی لازم در دنیای غیرقابل‌پیش‌بینی امروز برای گرفتن تصمیمات آگاهانه، حل خلاق مسأله و سازگاری با شرایط؛ کشف کارکردهای جدیدی برای دین، روحانیون و طلاب دینی در ارائه خدمات عینی و ملموس به جامعه؛ تقویت اعتماد مردم به جامعه پزشکی؛ تقویت سینمای زندگی و خانواده؛ آموزش های دفاع غیرعامل به قوای نظامی جهت حضور مؤثر و تخصّصی برای حل مشکلات خصوصا در هنگامه بحران؛ اتکای بیشتر به اقتصادهای کوچک، بومی و سالم و ...

ـ در سطح جهانی:

مواجهه با کوئید19 می تواند در سطح جهانی موجب انقلاب علمی در حوزه‌های بیوتکنولوژی، بیوانفورماتیک، زیست‌شناسی سلولی و علوم رایانه شود؛ نوآوری‌های موردنیاز و راه‌حل‌های جدید در زمینه آموزش، بهداشت، پزشکی، تولید، توزیع و ... را گسترش دهد؛ توسعه غذای سالم و حلال؛ ابعاد جدیدی از امنیت سلامت و بهداشت خصوصا در بستر تهاجم و دفاع بیولوژیک را آشکار سازد؛ دنیای ساخته کاپیتالیزم و ارزش های اومانیستی را که به تنهایی انسان منجر شده به چالش بکشد در محتوای تربیتی و آموزشی مدارس ؛ تجدید نظر کند و مفاهیم ایثار، قناعت، همدردی و ...را در آن بگنجاند؛ ارزش‌های اومانیستی را باز تعریف کند و ارزش‌های الاهی را موردنظر قرار دهد؛ موجب تقویت رویکرد به معنویت و دین گردد و راهی نو فراسوی تمدّن بشری بگشاید.

در پایان پیشنهاد می کنم با حضور اندیشمندان و دانشمندان رشته های مختلف، جلسات مجازی در همین مقطع زمانی و جلسات حضوری بعد از پیروزی بر کرونا در سطح داخلی کشورهای درگیر و در سطح بین المللی برپا گردد تا درباره درس هایی آموختنی از بیماری دنیاگیر کرونا بیشتر بیندیشیم در این صورت، یک بیدار سازی جهانی به بهانه کوئید19 در جهت ظهور یک اصلاح بزرگ در طراز بین الملل، چیزی دور از ذهن و دور از دسترس نخواهد بود و زمینه برای آینده ای درخشان و روزگاری خرّم برای بشریت فراهم خواهد آمد. ان شاء الله. السلام علیک یا ربیع الانام و نصرة الایام» سلام بر تو ای بهار خلایق و خرمی روزگار.  

حمیدرضاترابی، مدیر حوزه علمیه هامبورگ

شب آخر سال 1398 شمسی برابر با  9.3.2020

 پاورقی

[1]. در یک مقاله علمی که با همکاری محققان آمریکایی انجام شده بیان می‌کند که ویروس کرونا سندرم تنفسی شدیدی است که از خفاش چینی ناشی می شود و در سال ۲۰۱۵ آزمایشگاه در یووهان چین یک ورژن آزمایشگاهی از آن برای تحقیقات و بررسی درست کردند، و معلوم نیست چه‌طور از آزمایشگاه بیرون رفته (دزدیدن، اشتباها، یا خودشان این ویروس را برای حمله بیولوژیکی قرار دادند.‌..). این مقاله در سال 2015 منتشر شد. ر.ک:

https://www.nature.com/articles/nm.3985?fbclid=IwAR2vyZ0cqUH2GAb2rBuO3w1Zgq2uQskI9tdXYrLxI8DS8UYELSbxBzI9KGM

[2]. Hamsterkäufe

[3] . به گزارش مشرق نیوز، جنیفر گرین، نویسنده آمریکایی که حدود یک سال است در ایران بسر می برد، در گزارش خود که سایت مدیوم آن را منتشر کرده می‌نویسد پس از خواندن اخبار رسانه‌های غربی مبنی بر حمله مردم به فروشگاه ها از روی ترس و وحشت و خالی کردن یکباره آنها از مواد ضدعفونی کننده، ماسک و حتی ماکارونی، فکر کردم بهتر است به جای برگشتن به آمریکا در ایران بمانم این روزها میادین تره بار و فروشگاه ها در ایران مقداری شلوغ است اما من هیچ کمبودی حس نمی کنم، مردم برای خرید همدیگر را هل نمی دهند، دعوا نمی کنند، چنگ نمی زنند.

[4]. از جمله شواهدی که طرفداران واقعیت توطئه به آن استشهاد می کنند، فیلم شیوع (contagion) است که  احتمال مشارکت برخی از سیاستمداران و مالکان شرکت‌های بزرگ اقتصادی آمریکا را در نبردی غیر نظامی علیه دو کشور متخاصم خود یعنی چین و ایران مطرح می کند. به عقیده آنان بر اساس قصه همین فیلم بوده که ترامپ به عنوان یک سرمایه دار بزرگ و مرد شماره یک آمریکا، در مصاحبه‌های ابتدایی به صراحت بیان می‌کرد که کرونا وارد آمریکا نمی شود و حتی از این فاجعه جوک می ساخت و با تمسخر از آن یاد می‌کرد.

[5] . دعوت ترامپ به دعا شاید در ابتدا برای بسیاری از افراد یک شوخی با مزه باشد ولی نشان می دهد که او و مشاورانش راهی بهتر از معنویت گرایی یا حداقل تظاهر به معنویت برای نجات یافتن از باتلاق کرونا نیافتند.

[6] . فرمانروایان مسلمان شام و مصر.