موسسه صراط مبین

به‌یقین خانواده از اثرگذارترین نهادها و گروه‌ها در میزان دینداری است. برای مثال نتایج پژوهشی که دربارة اثرگذاری عوامل خانوادگی در توسعة معنویت و ارزش‌های دینی دانش‌آموزان صورت گرفته است نشان می‌دهد که «میزان انجام امور معنوی توسط پدرومادر می‌تواند در توسعة معنویت و ارزش‌های دینی در بین دانش‌آموزان تأثیرگذار باشد.» در بهترین وضعیت بین گویه‌های دیگر مرتبط با خانواده است و گزینة «نوع تربیت خانوادگی می‌تواند در توسعة معنویت و ارزش‌های دینی مؤثر باشد.» در رتبة سوم بین گویه‌های مرتبط با تربیت دینی فرزندان است. (1)
همچنین پژوهش دیگری که دربارة میزان اثرگذاری گروه‌ها و فضاهای مختلف بر گرایش به نماز میان دانشجویان صورت گرفته، دانشجویان عنوان کرده‌اند خانواده با 57.4 درصد بیشترین تأثیر را دارد و پس‌ازآن گروه دوستان با 36.5 درصد و در رتبة سوم معلمان و اساتيد مجموعاً با 7.11 درصد قرار گرفته‌اند (2) شدت و ضعف اثرگذاری خانواده، خود از برخی عوامل دیگر متأثر است که با کاهش و افزایش آنها، بر میزان اثرگذاری خانواده نیز در تربیت دینی فرزندان مؤثر است. به برخی از این عوامل به‌اختصار اشاره می‌شود.
پژوهشی دربارة احساس مسئولیت‌ تربیت دینی والدین صورت گرفته است. در این پژوهش نمونه‌گیری از 384 فرد شامل 196 دختر و 188 پسر است. از این تعداد 242 نفر در مقطع ششم ابتدایی و دوره متوسطه اول و 142 نفر در مقطع دوره متوسطه دوم مشغول تحصیل بودند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد مقادیر شاخص‌های توصیفی متغیر مسدولیت‌پذیری تربیت دینی والدین برای مدل به این صورت که میانگین مسئولیت تربیت دینی در دختران 4.1 و در پسران 4.3 و میانگین کل آنها 4.1 می‌باشد؛ اما درخصوص متغیر متغیر مسئولیت‌پذیری تربیت دینی والدین به تفکیک مقطع به این صورت این که در ششم ابتدایی و دوره متوسطه اول (دورة اطاعت) مسئولیت‌پذیری تربیت دینی والدین در دختران 4.1 و در پسران 4.2 و میانگین کل آنها 4.2 است. در دوره متوسطه دوم (دوره مشورت) مسئولیت‌پذیری تربیت دینی والدین در دختران 4 و در پسران 4.1 و میانگین آنها 4 است. درنتیجه می‌توان گفت: احساس مسئولیت تربیت دینی والدین در والدین دانش‌آموزان مدارس ناحیه 2 شهر کرمان در حد خوب است. (3)

نگرش و رفتار مذهبی والدین
محیط تربیتی فرزندان و نگرش مذهبی والدین تأثیر فراوانی بر گرایش یا عدم گرایش فرزندان به انحرافات اجتماعی دارد و این نکته در پژوهش‌های مختلف نشان داده‌شده است. نتایج پژوهش‌ها گویای آن است که بین نگرش مذهبی والدین، رعایت آداب دینی توسط والدین و ساده‌زیست بودن والدین با تربیت دینی فرزندان رابطه وجود دارد؛ به عبارتی هر چه نگرش والدین به مذهب مثبت‌تر باشد و آداب دینی توسط آنان بیشتر رعایت گردد و ساده‌زیست‌تر نیز باشند به همان میزان به تربیت دینی فرزندان اهمیت بیشتری می‌دهند.(4)
در پیمایشی بر روی 385 نفر از دانش آموزان پسر مقطع دبیرستان شهر یزد به این نتیجه می‌رسند که بین دینداری والدین و رفتار انحرافی فرزندان (به‌عنوان نمونه خشونت فرزندان) رابطه‌ای معنادار وجود دارد. نتایج گویای آن است که هر چه دینداری پدر افزایش یافته است خشونت نوجوان پسر در تمامی ابعاد خشونت بین فردي کاهش یافته است و هرچه دین‌داری مادر افزایش یافته است خشونت نوجوان پسر در ابعاد خشونت بین فردي کاهش یافته است.(5)
چنان‌که در نموار زیر نیز ملاحظه می‌شود، میزان تأثیرگذاری در هدایت فرزندان به شرکت در نماز جماعت توسط والدینی که خودشان در نماز جماعت شرکت می‌کنند، بیشتر از والدینی است که در نماز جماعت شرکت نمی‌کنند. (6)

 
جوانان بر این باورند که بی‌توجهی والدین به مسائل دینی از جمله مهم‌ترین دلایل آن‌ها برای حضور کم‌رنگشان در این مناسک است؛ به‌عنوان نمونه 35 درصد از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد بیان داشته‌اند که والدین آن‌ها خیلی کم آن‌ها را به شرکت در نماز جماعت ترغیب می‌نمایند.(7)
نتایج پژوهشی دیگر نشان میدهد عنصر محیط خانواده در کم‌توجهی به نماز به‌طور معناداري از تأثیرگذاری مناسب برخوردار است.(8) در جدول زیر 82.4 درصد از دانش آموزان پسر و 84.7 درصد از دانش آموزان دختر بر این باورند که کم‌توجهی والدین به نماز تأثیر زیادی بر عدم گرایش آن‌ها به دین داشته است.

تأثیرگذاری عنصر کمتوجهی محیط خانواده به نماز از دیدگاه دانشآموزان دختر و پسر

 
به‌علاوه هر چه جامعه‌پذیری دینی فرد، نگرش والدین نسبت به نهادهای دینی، نگرش فرد نسبت به مشارکت و یا نگرش والدین نسبت به مشارکت بیشتر باشد به همان میزان مشارکت فرد در مسجد نیز بیشتر خواهد بود که با توجه به سطح معناداری این روابط معنادار است.(9)
در ارتباط با ضعف نگرش دینی فرزندان و ارتباط آن با ضعف باورهای مذهبی در خانواده، نتایج پژوهش بر روی گروهی از دانشجویان نشان از آن دارد که هر چه باورهای دینی پدر و مادر قوی‌تر باشد به همان میزان باورهای دینی فرزند پسر قوی‌تر خواهد بود. نتایج این پژوهش درباره نسبت پایندی دانشجویان با پایبندی دینی والدین به این شرح است: (10)
 
همچنین پژوهشی دیگر براي بررسی ارتباط بین باورهاي دینی مادران، پدران، و دختران از آزمون همبستگی پیرسون و معنی‌داری استفاده کرده و ارتباط بین باورهاي پدران و مادران با دخترانشان به‌طور جداگانه مورد بررسی قرار داده است که نشان می‌دهد بین باور دینی دانشجویان دختر و مادرانشان 0.28 و همبستگی باور دینی دانشجویان دختر و پدرانشان برابر 0.39 به دست آمد که از این مقادیر، همبستگی باور دینی پدران و دختران در سطح 0.01 همبستگی باور دینی دختران و مادران در سطح 0.05 معنادار می‌باشد. این آمار نشان می‌دهد که همبستگی باور دینی دختران و پدران متوسط و همبستگی باور دینی دختران و مادران ضعیف محسوب میگردند. یک موضوع مهم این است همبستگی عمل به باورهاي دینی دختران با پدران بیشتر از همبستگی عمل به باورهاي دینی دختران با مادرانشان است. در مجموع می‌توان بیان داشت شدت همبستگی در عمل به باورهاي دینی فرزندان پسر با مادر و فرزندان دختر با پدر بیشتر است. (11)
هم‌گامی والدین از جمله متغیرهایی است که می‌تواند موجب تقویت و یا ضعف باورهای دینی جوانان گردد. همان‌گونه که پژوهش‌ها نشان می‌دهد هر چه همگامی مشترک در خانواده بیشتر باشد، میزان دینداری جوانان نیز بیشتر می‌شود و در انتقال ارزش‌های دینی به نسل جوان موفق‌ترند و بالعکس. (12)
همچنین در گرایش به بدحجابی، نوع پوشش مادران بسیار حائز اهمیت است به‌عنوان نمونه 22.5 درصد از مادرانی که پوشش مناسبی ندارند بالطبع بر روی بدحجابی فرزندان بسیار تأثیر دارند.(13) در جدول زیر به بررسی نوع پوشش مادران می‌پردازیم:
نوع پوشش مادر پاسخگویان در خارج از منزل
 
 یکی دیگر از دلایل دانشجویان برای گرایش به بی‌حجابی را «تعلیم و تربیت نادرست توسط والدین» ذکر نموده‌اند.(14) به‌طورکلی پژوهش‌ها قوی‌ترین و مهم‌ترین عامل تأثیرگذار بر این عامل را «عامل خانوادگی» می‌دانند. همچنین آنان عوامل خانوادگی مؤثر بر گرایش نسبت به حجاب را در 5 گویه بیان می‌دارند؛ بنابراین تعلیم و تربیت نادرست و غیردینی فرزندان عامل گرایش آنان به پوشش‌های نامناسب و غیر اسلامی است.(15)

ادامه دارد ...

پاورقی:
1. سیف‌الله، فضل‌الهی قمشه‌ای و ملکی توانا، منصوره، (1396)، «عوامل مؤثر بر توسعة معنویت و ارزش‌های دینی دانش‌آموزان»، معرفت (ادیان، مذاهب و عرفان)، شمارة 236: ص 71-86.
2. مردانی، صدیقه و مصطفائی، مجتبی (1380). «بررسی عوامل و موانع گرایش دانشجویان به نماز»، مجموعه مقالات یازدهمین اجلاس سراسری نماز، تهران: ستاد اقامه نماز.
3. ضیاالدینی، سعیده، «رابطه بین مسئولیت پذیری تربیت دینی والدین و هوش معنوی فرزندان با پیشرفت تحصیلی آنها در دوره اطاعت و مشورت در مدارس ناحیه 2 شهر کرمان»، استاد راهنما عباسعلی رستمی نسب، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم تربیتی گرایش تحقیقات آموزشی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، 1393، ص 161.
4. آقا محمدی، جواد (1392). «بررسی نقش الگوي تربیتی والدین در تربیت دینی فرزندان»، پژوهش‌نامه تربیت تبلیغی، سال 1، شماره 2: 126-105.
5. دیوبند، فائزه و پارسامهر، مهربان (1390). «بررسی رابطه بین میزان دین‌داری والدین با خشونت میان فردي فرزندان پسر دبیرستانی»، روانشناسی و دین، سال 4، شماره 1: 87-71.
6. آقامحمدی، جواد؛ قاسمی، علی و اسدی، عزیز (1389). «بررسی نقش والدین در هدایت فرزندان به نماز جماعت و مسجد (مطالعه موردی شهرستان های دیوان دره و سروآیاد»، ماهنامه مهندسی فرهنگی، سال4، شماره (39 و 40): 87-78.
7. مجاهد، شهناز؛ نصیرانی، خدیجه؛ هاشمیان، زهرا؛ لطفی، محمدحسن و اسلامی، علیرضا (1393). «بررسی حضور و عوامل مؤثر بر شرکت دانشجویان در نماز جماعت در دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، فرهنگ در دانشگاه آزاد اسلامی»، دوره 4، شماره 12: 412-391.
8. اسپیوتین، مهدی (1394). «بررسی عوامل مرتبط با کم‌توجهی به نماز در دانش آموزان مدارس متوسطه‌ی شهر برازجان»، مرکز آموزش علمی کاربردي بهزیستی و تأمین اجتماعی برازجان کارشناسی اصلاح و تربیت.
9. مهدوی نژاد، غلامحسین؛ ستوده اصل، نعمت؛ قربانی، راهب و حاجی آقاجانی، سعید (1393). «ميزان پايبندي دانشجويان دانشگاه علوم پزشكي سمنان به اقامه نماز»، کومش، جلد 16، شماره 1 (پیاپی 53): 118-111.
10. جوانمرد، غلامحسین (1392). «بررسی تأثیرپذیري فرزندان از والدین در بعد عمل به باورهاي مذهبی، دو فصلنامه علمی پژوهشی شناخت اجتماعی»، سال2، شماره 2، پیایی 4: 24-18.
11. جوانمرد، غلامحسین (1392). «بررسی تأثیرپذیري فرزندان از والدین در بعد عمل به باورهاي مذهبی، دو فصلنامه علمی پژوهشی شناخت اجتماعی»،سال 2، شماره 2، پیاپی 4: 24-18.
12. حاجی‌زاده میمندی، مسعود؛ زارع شاه‌آبادی، اکبر و تقوی مریم‌آبادی، حمید (1389). «همگامی مشترک در خانواده و دین‌داری جوانان شهر یزد، فصلنامه تحقیقات فرهنگی»، سال 2، شماره 6: 46-23.
13. محمدی، اصغر (1383). «عوامل مؤثر بر گرایش به بدحجابی در بین زنان و دختران شهر اصفهان»، فصلنامه تخصصی جامعه‌شناسی، سال 1، شماره 4: 71-47.
14. فرمهینی فراهانی، محسن (1395). «بررسی آثار رعایت حجاب برتر در دانشگاه شاهد از دید دانشجویان، خانواده آنان و اعضای هیئت‌علمی»، پژوهش‌های آموزش و یادگیری، دوره 13، شماره 1: 103-89.
15. خوش فر، غلامرضا؛ باقری، فاطمه؛ برزگر، سمیه و نورمحمدی، لیلا (1394). «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش به حجاب و راهکارهای ارتقای آن (مطالعه‌ی موردی: شهروندان شهر گرگان)»، فصلنامهی مطالعات توسعهی اجتماعی- فرهنگی، دوره 3، شماره 4: 73-47.

برگرفته از پژوهشنامه افق مکث