موسسه صراط مبین

شماره پانزدهم  : راز عقب ماندگی فرهنگی؛ آسیب شناسی فرهنگ مطالعه در ایران

با مرور تاریخ تحولات کشورها و تغییر نظام‌های جهانی می‌توان فهمید توسعه تمدن‌ها، ریشه در رشد فکری و فرهنگی هر جامعه دارد و بی شک، بدون رشد فرهنگ، دانش و آگاهی، نمی‌توان به خروج از توسعه‌یافتگی و رشد تمدنی دل خوش‌نمود. بنیان گذار کبیر انقلاب اسلامی به مناسبت آغاز سال تحصیلی 67-68 خطاب به دانش‌آموزان کشور فرمود: «زندگی در دنیای امروز زندگی در مدرسه اراده است؛ و سعادت و شقاوت هر انسانی به اراده همان انسان رقم می‌خورد. اگر بخواهید عزیز و سربلند باشید، باید از سرمایه‌های‌ عمر و استعدادهای جوانی استفاده کنید. با اراده و عزم راسخ خود به‌طرف علم و عمل و کسب دانش و بینش حرکت نمایید، که زندگی زیر چتر علم و آگاهی آن‌قدر شیرین و انس با کتاب و قلم و اندوخته‌ها، آن‌قدر خاطره‌آفرین و پایدار است که همه تلخی‌ها و ناکامی‌های دیگر را از یاد می‌برد. بشریت با همه پیشرفت‌هایش در علوم و فنون، هنوز در گهواره طفولیت دانش است و تا رسیدن به بلوغ کامل، راه طولانی در پیش است.»  توجه به دغدغه‌های امام و رهبری و سایر بزرگان انقلاب و دین نشان می‌دهد افزایش اطلاعات و دانش، به‌عنوان مؤلفه رشد و بالندگی کشور، امری اکتسابی به-شمار می‌رود و آن زمانی است که اقشار جامعه خود را مأنوس به مطالعه مفید و کتاب خوانی نمایند. در حقیقت ترویج فرهنگ مطالعه عامل مهم توسعه و به روز نمودن فرهنگ غنی فرد یا جامعه است و همین عامل باعث گردیده نرخ سرانه دستیابی به منابع اطلاعاتی و مطالعاتی افراد، یکی از شاخصه‌های توسعه‌یافتگی جوامع شناخته شود؛ به‌گونه‌ای که برخی اندیشمندان، جهان امروز را «جهان اطلاعات» یا «جهان شبکه‌ای» می‌دانند. ازهمین رو باید پذیرفت که ارتقای سطح کیفی و کمی مطالعه، هنجاری فرهنگی قلمداد شده که تحقق آن در جامعه نیازمند هنجارسازی این رفتار و ایجاد باورها و قواعدی دراین باره در میان اجتماع است.
باوجود اهمیت بالای ترویج فرهنگ مطالعه در کشور، متأسفانه بررسی‌ها نشان دهنده وضعیت نامطلوب کتابخوانی در کشور است و عمدتاً مردم ایران از خرید و مطالعه کتاب گریزانند و این موضوع در شأن کشوری با پیشینه تاریخی و فرهنگ غنی و مردمی که در جهان داعیه‌دار فرهنگ و ادب هستند، نمی باشد. برای حل این آسیب، طرح‌های تحقیقاتی متعددی به اجرا درآمد که مهم‌ترین آن، سند نقشه جامع علمی کشور است که در آن راهبردی ملی با عنوان «توسعه فرهنگ مطالعه و تتبع و تحقیق، تقویت روحیه پرسشگری و حقیقت‌جویی و یادگیری مادام العمر در سطح عموم و استفاده از یافته‌های تحقیقاتی و علمی در زندگی روزمره به صورت عاملی برای توسعه اجتماعی و بهبود زندگی» تدارک دیده شده است. در همین راستا «سند نهضت مطالعه مفید» بنا به پیشنهاد شورای فرهنگ عمومی در جلسه 673 تاریخ 4/8/1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به تصویب رسیده است؛ اما اگر به راهکارها و مباحث ارائه شده توجه شود انتزاعی بودن مسائل و نادیده‌انگاری مسئولان و فقدان نیاز به ارتقای این مسئله در اذهان مردم و مسئولان آشکار است در حالی که ارتقای فرهنگ مطالعه دارای ماهیت پیچیده‌ای است که بدون توجه به لایه‌های مختلف آن، پرداختن به آن و عملیاتی ساختن رهنمودهای سطحی و دفعی، تأثیرگذار نخواهد بود