حاشیه‌نشینی پدیده‌ای جهانی است که بر طبق تعریف کارشناسان مطالعات شهری، درنتیجه اسکان غیرقانونی جمعیت انبوهی از مردم محروم، در حومه شهرها ایجاد می‌گردد که در ایران با سه شیوه سنتی رایج زندگی شهری، روستایی و عشایری، متناسب با نرم‌های غالب متفاوت است. باید توجه داشت، مجموع حاشیه‌نشینان به‌طور مطلق در مظان عصیان مدنی و شورش اجتماعی نیستند ولیکن با توجه به ویژگی سرایت‌پذیری، احتمال اینکه همه این جماعات به دلیل موقعیت کم‌وبیش مشابه، در برخی اقدامات و تحرکات ضد امنیتی به‌نوعی هم‌کنشی برسند، زیاد است. با این توصیف بر اساس پژوهش‌های قابل استناد می‌توان بیان داشت که زاغه‌نشینی و زندگی در محدوده‌های خارج از حوزه مدیریت رسمی، احساس بی‌هویتی و محرومیت از امکانات و خدمات شهری متناسب با سطح انتظار، احساس تبعیض و احساس نومیدی از تغییر اوضاع و اصلاح امور و احساس استحاله فرهنگی به دلیل سکونت در یک محیط فرهنگی متشتت و چندپاره، برخی از مؤلفه‌های حاشیه‌نشینی به‌مثابه هویت سیاسی-اجتماعی می‌باشند. لازم به ذکر است از دید عموم، احساس ناامنی به دلیل هم‌جواری قهری با جماعتی از نیروهای مخرب و درگیر در فعالیت‌های غیرمجاز و مردمی مستعد تبهکاری و انحراف، می‌تواند عامل مهم صید شدن توسط باندهای انحرافی و قاچاق فروشان و توزیع‌کنندگان مواد مخدر به دلیل فقر و محرومیت اقتصادی و فرهنگی در این مناطق باشد که بسترساز افزایش آسیب‌های اجتماعی ازجمله رواج خشونت‌های خانگی، افول ارزش‌های انسانی و متقابلاً رشد بی‌رویه ناهنجاری و بزهکاری در سطح جامعه خواهد شد. نکته حائز اهمیت بعدی این است که توسعه نامتعادل و فقدان سیاست‌ها و راهبردهای هماهنگ توسعه اقتصادی، اجتماعی و آمایشی در سطح کلان و منطقه‌ای در کنار فقدان رویکرد، برنامه و سیاست جامع‌نگر در مدیریت و نظام برنامه‌ریزی شهری و سیاست‌های تمرکزگرای دولت و تخصیص امکانات مادی و اقتصادی زیاد به شهرهای بزرگ ازجمله عواملی است که منجر به گسترش پدیده حاشیه‌نشینی در ایران شده است. البته نباید از نقش کم رونقی تدریجی اشتغالات مرسوم روستائیان مثل کشاورزی، دامداری، صنایع‌دستی و ضعف حمایت دولت از تولیدات روستایی و عدم اقدام به‌موقع جهت خرید مستقیم محصولات آن‌ها دراین‌بین غافل شد که در راستای رفع این معضل می‌توان با ایجاد اشتغال به‌ویژه در روستاها از طریق توسعه امکانات و فعلیت‌بخشی به ظرفیت‌های موجود به‌ویژه در عرصه کشاورزی تا حد زیادی مانع افزایش پدیده حاشیه‌نشینی شد؛ بنابراین می‌توان با مجموعه‌ای از راهکارها بحث شورش حاشیه بر متن در جامعه را مهار کرد که به برخی از آن‌ها در ذیل اشاره خواهد شد:
1.شایسته است نهادهای دولتی باهدف مقابله با انحرافات اجتماعی فزاینده در این مناطق، به‌واسطه دخالت هدفمند، مانع سکونت و فعالیت افراد فرصت‌طلب و شرور در آنجا، باشند.
2.باید مسئولان نظام با اعمال مدیریت یکپارچه در سطح کلان، به مدیریت‌های خرد و متکثر و تعدد متولیان امر در این مناطق پایان بدهند.
3.پیشنهاد می‌شود مسئولان دولتی با اعطای تسهیلات بانکی ویژه به کشاورزان و دام داران و صنعت گران خرد، زمینه ترغیب جوانان به زندگی روستانشینی را فراهم کنند.
ضرورت توجه ویژه مسئولان به حاشیه نشینی
یادداشتی برگرفته از مصاحبه آقای دکتر سیدحسین شرف الدین جامعه شناس و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی-پژوهشی امام خمینی (ره) درباره بحث حاشیه نشینی
